Bu sabahki Guardian gazetesi Moskova, Ukrayna’nın tahıl ihraç eden limanlarına saldırmaya devam ederken Türk ve Rus liderler görüşmesine geniş yer verdi.
Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın , Vladimir Putin ile yüz yüze yaptığı görüşmede, Ukrayna’nın Karadeniz üzerinden tahıl ihracatına ilişkin bir anlaşmanın yeniden canlandırılabileceğini iddia ettiğine değindi. Ancak “Rusya lideri Putin’in Batı’yı bir kez daha sözlerinden dönmekle suçlaması nedeniyle bu konuda bir ilerleme olduğuna dair hiçbir kanıt yok” yorumuna da yer verdi. İngiliz gazetesi satırları arasında dikkat çekici paragraf şuydu, “Tatlandırıcı olarak Rusya, daha sonra Türk tesislerinde işlenmek ve en çok ihtiyaç duyan ülkelere nakledilmek üzere Türkiye’ye 1 milyon tona kadar Rus tahılını indirimli fiyatlarla tedarik etmeyi teklif etti. Türkiye’de enflasyon yüzde 60’larda, bu da gıda fiyatlarından kaynaklanmıyor.” İşte, Guardian gazetesi diplomatik editörü Patrick Wintour imzalı haber-yorum detayları; Putin, Moskova’nın iki ay önce anlaşmadan çekilmesinden bu yana küresel tahıl piyasalarında, Batı’nın Rusya’nın gıda ve gübre ihracatını kapsayan pazarlıkta kendine düşen tarafı tutmaması nedeniyle herhangi bir kriz yaşanmadığını iddia etti. Fiyatların düştüğünü ve yiyecek sıkıntısı olduğuna dair bir kanıt olmadığını söyledi.
Onun tutumu, Rusya’nın tahıl anlaşmasından çekilmesinin ve ardından daha önce Ukrayna tahılı ihraç eden Ukrayna limanlarını bombalamasının fayda sağladığına inandığını gösteriyor. Rusya’nın tüm talepleri karşılandığında “anlaşmayı yeniden canlandırmaya” istekli olacağını söyledi. Bu, ilk anlaşmanın arkasındaki baş müzakereci Erdoğan ile Putin arasında anlaşmanın çökmesinden bu yana gerçekleşen ilk yüz yüze görüşme oldu.
Dün Rusya’nın Soçi kentinde düzenlenen toplantının hemen arka planında, Ukrayna’nın tahıl ihraç eden bir limanına yönelik, depolara zarar veren ve binaları ateşe veren bir başka Rus insansız hava aracı saldırısı vardı . NATO üyesi Romanya, Ukrayna’nın saldırıda Rus insansız hava araçlarının kendi topraklarına düşüp patladığı yönündeki iddiaları yalanladı.
Moskova’nın anlaşmadan çekilmesinden bu yana Rus insansız hava araçları, Ukrayna’daki tahıl depolarına sistematik olarak saldırıyor ve Ukrayna’nın güney Odesa bölgesindeki Tuna Nehri’ndeki İsmail limanına yapılan son saldırı, depoları ve üretim binalarını vurdu. Ukrayna , Rusya’nın saldırılarında 220.000 tondan fazla Ukrayna tahılının yok edildiğini söylüyor. Daha önce Putin’i anlaşmaya sadık kalmaya ikna etmede önemli rol oynayan Erdoğan ve BM, Putin’i anlaşmaya geri dönmeye ikna etmeye çalışıyor. Erdoğan, Soçi’de yaptığı konuşmada, ” Türkiye olarak kısa sürede beklentileri karşılayacak bir çözüme ulaşacağımıza inanıyoruz.” dedi.
Ukrayna’nın tahıl anlaşması konusunda Rusya’ya karşı müzakere pozisyonunu yumuşatması gerektiğini söyledi. Eğer daha geniş kapsamlı barış görüşmeleri başlarsa, Erdoğan muhtemelen önde gelen bir aracı olacaktır. Putin, Batı’nın Rusya’nın gıda ve gübre ihracatını kolaylaştıracak bir mutabakat anlaşması imzalaması halinde Rusya’nın tahıl anlaşmasına dönebileceğini söyledi. Soçi’de “Bunu, Rus tarım ürünlerinin ihracatına yönelik kısıtlamaların kaldırılmasına ilişkin tüm anlaşmalar tam olarak uygulamaya konulur uygulanmaz yapacağız” dedi.Batı, Rusya’nın gıda ihracatına yönelik yaptırımlardaki geniş muafiyetlerin altını çizmek için zaten kapsamlı bir kılavuz yayınladığını söylüyor. Daha önce Putin’e Rusya’nın tahıl ve gübre ihracatının Batı yaptırımlarına tabi olmadığı konusunda güvence vermeye çalışmıştı.
Batı, Rusya’nın Karadeniz tahıl anlaşması kapsamında 56 milyon ton tahıl ürünü ihraç ederek süreçten 41 milyar dolar kazandığını iddia ediyor. Moskova, uygulamada ödemeler, lojistik ve sigorta konusunda devam eden kısıtlamaların sevkiyatları engellediğini ve batılı taahhütlerin yerine getirilmediğini söyledi. Moskova ayrıca Rusya Tarım Bankası’nın Swift uluslararası ödemeler sistemine yeniden bağlanmasını istiyor. Batı, işgale yanıt olarak uygulanan yaptırımların bir parçası olarak Haziran 2022’de bankanın kesilmesini sağladı ancak kısıtlamalar yeni borç veya özsermaye için geçerli değil.
Kremlin aynı zamanda Odesa bölgesindeki Pivdennyi’ye giden kritik bir amonyak boru hattını yeniden başlatma konusunda da istekli. Amonyağın önemli bir gübre bileşeni olarak oynadığı rol göz önüne alındığında, ABD’li ve Avrupalı yetkililer Kiev’in izin vermesi halinde buna giderek daha açık hale geliyor.
Rusya ve Batı , daha fakir ülkeleri ve daha güçlü Bric ülkelerini, ortaya çıkan enflasyon ve tahıl kıtlığından rakiplerinin sorumlu olduğuna ikna etmeye çalışırken , karmaşık ayrıntılar içeren anlaşmazlıklar önemli bir propaganda savaş alanı haline geldi .
Askıya alınmadan önce, anlaşma Ukrayna’dan küresel pazarlara yaklaşık 33 milyon ton tahıl ihracatı getirdi; bu tahılın yarısından fazlası ve buğdayın üçte ikisi gelişmekte olan ülkelere ulaşıyordu. ABD, bu tahılın yaklaşık 20 milyon tonunun gelişmekte olan ülkelere gittiğini iddia ediyor. Rekor bir hasat beklemesine rağmen Rusya’nın BM Dünya Gıda Programına en büyük katkıyı sağlayan 34’üncü ülke olması nedeniyle, Rusya’nın dünyadaki gıda açlığıyla mücadeleye katkısı sorgulanabilir.
Anlaşma, Karadeniz’deki üç önemli Ukrayna limanından ticari gıda ve gübre (amonyak dahil) ihracatına izin verilmesine odaklandı: Odesa, Chornomorsk ve eski adıyla Yuzhny olarak bilinen Pivdennyi. Girişimin uygulanmasını izlemek üzere bir ortak koordinasyon merkezi (KİK) kuruldu. KİK, İstanbul’da düzenleniyor ve Rusya, Türkiye, Ukrayna ve BM’den temsilciler içeriyor. BM merkezin sekretaryası olarak görev yapıyor.
Ukrayna gemileri, mayınlı alanlardan kaçınarak kargo gemilerini Karadeniz’in uluslararası sularına yönlendirdi. Gemiler daha sonra üzerinde anlaşmaya varılan deniz insani koridoru boyunca İstanbul’a doğru ilerledi. Ukrayna limanlarına gidip gelen gemiler, Rus, Türk, Ukraynalı ve BM müfettişlerinden oluşan KİK ekipleri tarafından denetlendi. Ekim ayında zirveye ulaşan denetim sayısı günde ortalama 10,6’ya ulaştı. Anlaşmanın çöküşünden bu yana Ukrayna, Rusya’nın izni olmadan yeni insani koridorlar üzerinden Karadeniz’den üç ticari tahıl sevkiyatı gönderdi. Moskova gemilere saldırmakla tehdit etti ancak henüz bunu yapmadı. Polonya üzerinden tahıl ihraç etmek için kullanılabilecek kara yolları daha pahalı, daha az tahıl taşıyor ve daha uzun sürüyor.
