El-Biruni matematik, gökbilim, coğrafya, tarih ve doğa bilimleri gibi pek çok konuda çalışmalar yapan bir bilim insanıydı. Pek çok kişiye göre çağının ötesinde kabul edilen Biruni, eserleri ve yaptıklarıyla öne çıkar. Bu nedenle el-Biruni’nin kim olduğu ve neler yaptığı herkesin merak ettiği konulardandır. El-Biruni kimdir, eserleri ve özellikleri nelerdir, neyi bulmuştur tüm detayları ile derledik.
El-Biruni, 973 ve 1051 yılları arasında yaşamış önemli bir bilim insanıdır. Pek çok konuda araştırmalar yapan Biruni, dünya bilim tarihinde büyük yer tutar.
El-Biruni Kimdir?
Batı’da Aliboron ya da Alberuni olarak anılan Biruni’nin tam adı Ebu Reyhan Muhammed bin Ahmed el-Biruni olarak geçer. 973 yılında Özbekiastan’ın Harezm’ bölgesinde doğan Biruni, bilim konusundaki ilk bilgilerini bölge hükümdar ailesinden almıştır. Seçkin bir gökbilimci ve matematikçi olan Ebu Nasr Mansur’dan aldığı eğitimle geometri ve astronomi konularında kendini geliştirmiştir. Sahip olduğu bilgi birikimi nedeniyle Müslümanlık tarihinde de önemli bir yeri olan Biruni, Gazneli Mahmut’un isteğiyle Hindistan seyahatlerine katılmıştır. 17 yaşında başladığı bilimsel araştırmaları hayatı boyunca sürdürmüş ve ortaya değerleri eserler koymuştur.
Araştırmalarında yunan filozoflarından Arşimet, Aristo ve Demokritos’tan etkilenen Biruni, şehir boylamlarını ve güneşin yüksekliğini araştırmış, güneşin hareketleri sonucunda mevsim oluşumlarını incelemiş ve mevsim başlangıç, bitiş tarihlerini belirlemiştir. Dünyanın çapını bilinen değere oldukça yakın şekilde hesaplamış ve Jeodezi bilimini ortaya çıkarmıştır. Bu bilimin kurucusu olarak tanınan Biruni, Hindistan’da bulunduğu sırada trigonometrinin astronomiden ayrılması gerektiğini ortaya atmış ve trigonometrik fonksiyonları incelemiştir. Yaptığı çalışmalarla Batı dünyasında da ün kazanan Biruni, Newton’dan önce yerçekiminden bahsetmiş, Galileo’dan önce dünyanın yuvarlak olduğunu savunmuştur.
El-Biruni Eserleri ve Özellikleri
Biruni, UNESCO Courier dergisinin 1974 senesinde çıkardığı özel sayıda “1000 yıl önce yaşamış deha” olarak tanıtılmıştır. Çağının çok ötesinde olan bu bilim insanı, yaşamı boyunca farklı konuları incelemiş ve sahip olduğu kısıtlı imkanlarla büyük keşifler yapmıştır. Biruni’nin yaklaşık 180 eseri olduğu düşünülür, ancak günümüze yalnızda 32 tanesi ulaşmıştır. El-Biruni’nin kaleme aldığı önemli eserlerden bazıları şunlardır;
Kitâbü’l-Cemâhir fî Mâ’rifet-i Cevâ-hir adlı eserde fizyoloji, psikoloji, sosyoloji, kimya, madencilik ve tıp gibi disiplini ele almıştır. 6 sıvı ve 23 katı maddenin özgül ağırlığını tespit etmiş ve bu değerleri günümüze çok yakın olacak şekilde hesaplamıştır.
Kitâbü’s-Saydele fî Tıp eserinde eczacılık ve tıp konularını incelemiştir. 1930 yılında Bursa Kurşunlu Cami kütüphanesinde bulunan bu eserde, hayatı boyunca araştırdığı bitkileri listelemiş ve hangi hastalıkların doğal ilaçlarla tedavi edilebileceğini anlatmıştır.
El-Kanûn’ül-Mes’ûdî adlı eseri Gazneli Mesut’a ithafen yazmış ve astroloji, astronomi, jeodezi, meteoroloji, coğrafya gibi farklı alanlardaki çalışmaları paylaşmıştır. Bu eserinde ayrıntılı şekilde matematiksel coğrafya bilgilerini incelemiştir.
Kitâbü’t-Tefhîm fî Evâili Sıbaâti’t-Tencîm adlı eserini 1029 yılında bitirmiş ve bu eserde yıldızlardan bahsetmiştir. Bu eser, genel olarak soru cevap niteliği taşır.
El-Âsâr’il-Bâkiye an’il-Kurûni’i-Hâli-ye eseri günümüzde Beyazıt Devlet Kütüphanesinde korunmaktadır. Bu eserde eski uygarlıklara dair kronolojik bilgiler vermiş, Yakın ve Orta Doğu’daki takvim sistemlerinden bahsetmiştir. Hindistan’daki Ortaçağ bilimlerini aktarmış, astronomi, astroloji ve matematik gibi farklı konuların temellerini araştırmıştır.
Tahdîd’ü Nihâyeti’l-Emâkin li Tas-hîh-i Mesâfet’il-Mesâkin adlı eseri günümüzde İstanbul Kütüphanesinde bulunur. Bu eserde farklı şehirler arasındaki enlem ve boylamları incelemiş, kıblenin yönünü belirlemiş, jeoloji, astroloji, astronomi ve coğrafya gibi farklı konularda değerli bilgiler vermiştir.
Kitâb’üt-Tahkîk Mâ li’l-Hind adlı eserini 1030 yılında yazmış ve Hint kültür, tarih ve coğrafyasını anlatmıştır. Hindistan’da kaleme aldığı bu eserde Hindistan yaşamına dair önemli bilgileri betimlemiştir.
kaynak: hurriyet.com.tr
