Merkez Bankası fiyat gelişmeleri raporunda enflasyonun nedenlerine değindi. Raporda tüketici fiyatları üzerindeki üretici fiyatları kaynaklı baskıların güçlenerek devam ettiği bildirildi.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), Temmuz ayı fiyat gelişmeleri raporunu yayınladı. Rapora göre, tüketici fiyatları Temmuz ayında yüzde 1,80 oranında artmış, yıllık enflasyon 1,42 puan artışla yüzde 18,95’e yükseldi. Bu gelişmede, gıda ve enerji fiyatları temel belirleyiciler oldu. Gıda yıllık enflasyonu, fiyat artışlarının alt gruplar geneline yayılmasıyla kayda değer bir oranda yükseldi. Üretici fiyatlarındaki gelişmeler ve yaşanan kuraklık gıda enflasyon görünümünde etkili oldu. Enerji grubu enflasyonu elektrik ve doğalgaz fiyatları öncülüğünde artarken, eşel mobil sistemi tüketici enflasyonunu sınırlamaya devam etti. Yıllık enflasyon yakın dönemde Türk lirasındaki seyrin de etkisiyle temel mallar grubunda gerilerken, hizmet sektöründe kademeli normalleşme sürecinin de yansımalarıyla lokanta-otel ve ulaştırma hizmetlerindeki fiyat gelişmelerine bağlı olarak bir miktar yükseldi. Temmuz ayında uluslararası enerji fiyatları artarken, enerji dışı emtia fiyatları daha ılımlı bir seyir kaydetti. Bu görünüme karşın, gecikmeli etkilerle üretici enflasyonundaki yükseliş eğilimi devam etti. Bu dönemde, yıllık enflasyon çekirdek enflasyon göstergelerinden B’de yükselirken, C’de gerilemiş; göstergelerin yakın dönem eğilimlerindeki yüksek seviyeler korundu.
Temmuz ayında tüketici fiyatları yüzde 1,80 oranında yükselmiş ve yıllık enflasyon 1,42 puan artarak yüzde 18,95 oldu. Bu dönemde B endeksinin yıllık değişimi 0,35 puan artarak yüzde 18,51 olurken, C göstergesinin enflasyonu 0,25 puan azalarak yüzde 17,22’ye geriledi.
Alt grupların yıllık tüketici enflasyonuna katkıları incelendiğinde, bir önceki aya göre gıda, enerji ve hizmet gruplarının katkıları sırasıyla 1,12, 0,58 ve 0,07 puan artmış, temel mal ve alkol-tütün-altın gruplarının katkıları sırasıyla 0,19 ve 0,16 puan azaldı.
Mevsimsellikten arındırılmış verilerle, üç aylık ortalamalara göre B göstergesinin eğiliminde artış izlenirken, C göstergesinin eğiliminde azalış görüldü. Bu dönemde, enflasyon eğilimi işlenmiş gıda grubunda artarken, temel mal ve hizmet gruplarında yataya yakın seyretti. İşlenmiş gıdadaki bu görünüm B ve C göstergelerinin eğilimlerinin farklılaşmasını beraberinde getirdi.
Hizmet fiyatları Temmuz ayında yüzde 1,32 oranında yükselmiş, grup yıllık enflasyonu 0,29 puan artarak yüzde 13,75 olarak gerçekleşti. Yıllık enflasyon lokanta-otel ve ulaştırma hizmetlerinde yükselirken, haberleşme ve diğer hizmetlerde gerilemiş, kira kaleminde ise yatay seyretti (Grafik 6). Lokanta-otel grubunda, hem yemek (yüzde 2,59) hem de konaklama hizmetlerinde (yüzde 4,51) açılmanın etkileriyle izlenen yüksek fiyat artışları bu dönemde de devam etti. Gıda enflasyonunda gelinen yüksek seviyeler yemek hizmetlerindeki olumsuz görünümde etkili oldu. Ulaştırma hizmetlerinde fiyatlar bu dönemde ılımlı seyretmiş, grup yıllık enflasyonu geçen yılın aynı ayında şehirlerarası otobüs ücretlerinde gerçekleşen düşüşe bağlı baz etkisi sebebiyle yükseldi. Diğer hizmetler grubundaki aylık fiyat artışında bakım ve onarım hizmetlerinin yanı sıra eğitim ile eğlence ve kültür hizmetleri öne çıktı. Paket tur kaleminde aylık fiyat artışının tarihsel ortalamalarına kıyasla sınırlı kalmasına bağlı olarak grup yıllık enflasyonu düşük seyrini korumuştur.
Temel mal yıllık enflasyonu Temmuz ayında 0,70 puan gerileyerek yüzde 21,22 oldu (Grafik 5). Bu dönemde yıllık enflasyon dayanıklı mal grubunda gerilerken, diğer alt gruplarda artmıştır (Grafik 7). Dayanıklı mal fiyatları Temmuz ayında yüzde 0,11 oranında gerilemiş; mobilya fiyatlarında belirgin düşüş gözlenirken (yüzde -4,34), beyaz eşyada aylık artışlar (yüzde 2,53) devam etti. Grup yıllık enflasyonu 3,68 puan gerileyerek 27,18 olmuş, bu gerilemeye tüm alt gruplar katkıda bulundu. Salgın kaynaklı kısıtlamalara bağlı olarak ılımlı bir seyir izleyen giyim ve ayakkabı grubu enflasyonu, normalleşme sonrasındaki yükselişini bu dönemde de sürdürmüş, grup yıllık enflasyonu 1,51 puan artarak 8,37 seviyesine ulaşmıştır. Diğer temel mallar grubunda kur ve emtia fiyat gelişmelerinin gecikmeli etkileri devam etmiş, bu grupta yıllık enflasyon 1,08 puan artarak 21,69 oldu.
Özetle, bazı gruplarda birikimli maliyet baskıları ve normalleşme adımlarının yukarı yönlü etkileri görülmeye devam etse de, temel mal grubunda yılık enflasyon dayanıklı tüketim malları kaynaklı olarak geriledi.
Enerji fiyatları Temmuz ayında yüzde 6,19 oranında arttı. Elektrik ve doğalgaz fiyatları sırasıyla yüzde 15,01 ve yüzde 9,84 oranında yükselerek bu gelişmeyi sürükleyen temel kalemler oldu. Bu dönemde LPG’de fiyat artışı ihtiyacı oluşmuş, artışın bir kısmı eşel mobil sistemiyle ÖTV’den karşılanırken bir kısmı fiyatlara yansıtılmıştır. LPG fiyatlarındaki bu yükselişe istinaden akaryakıt fiyatları yüzde 2,64 oranında yükseldi. LPG fiyatlarındaki artışa paralel şekilde tüp gaz fiyatları da yüzde 12,00 ile belirgin oranda artmıştır. Bu gelişmelerle, enerji grubu yıllık enflasyonu 4,23 puan artışla yüzde 21,51’e yükseldi.
Gıda ve alkolsüz içecek fiyatları Temmuz ayında yüzde 2,77 oranında artmış, grup yıllık enflasyonu hem işlenmemiş hem de işlenmiş gıda gruplarının etkisiyle 4,93 puan artarak yüzde 24,92 oldu. Bu dönemde yıllık enflasyon işlenmemiş gıda grubunda 7,03 puan artarak yüzde 25,73’e, işlenmiş gıda grubunda ise 2,93 puan artışla yüzde 24,13’ye yükseldi. İşlenmemiş gıda grubunda mevsimsellikten arındırılmış veriler, meyve fiyatlarında çok daha belirgin olmak üzere, taze meyve ve sebze fiyatlarında aylık bazda önemli bir artışa işaret etti. Bu dönemde, diğer işlenmemiş gıda grubundaki artışta çiğ süt referans fiyatındaki ayarlamaya istinaden süt fiyatları, beyaz ve kırmızı et ile mercimek ve nohut gibi bakliyat fiyatları dikkat çekti. Aylık fiyat artışı hızlanan (yüzde 2,58) işlenmiş gıda grubunda çiğ süt fiyat ayarlamasının dolaylı etkileri peynir ve diğer süt ürünlerine yansırken, ekmek-tahıllar, işlenmiş et ürünleri ve katı-sıvı yağ grupları başta olmak üzere genele yayılan fiyat artışları gözlendi. Bu gelişmelerle taze meyve-sebze dışı gıda grubunda yıllık enflasyon yüzde 24,63’e yükseldi.
Özetle, uluslararası tarımsal emtia ve gıda fiyatlarındaki mevcut yüksek seviyeler, birikimli kur etkileri ve kuraklığa bağlı etkilerle belirli ürünlerdeki arz sıkıntıları gıda üretici enflasyonunu olumsuz yönde etkilemiş, söz konusu artışların açılmayla birlikte tüketici fiyatlarına yansıdığı izlendi.
Yİ-ÜFE
Yurt içi üretici fiyatları Temmuz ayında yüzde 2,46 oranında yükselmiş, yıllık enflasyon 2,03 puan artarak yüzde 44,92’ye ulaştı. Üretici fiyatlarındaki bu yükselişte, birikimli dış fiyat baskıları, enerji fiyat gelişmeleri ve süregelen arz kısıtları belirleyici olmaya devam etti. Öte yandan imalat fiyatlarındaki artışın bir miktar hız kesmesiyle birlikte, petrol ve ana metal hariç imalat sanayi fiyatlarının eğilimi bu dönemde geriledi.
Ana sanayi gruplarına göre incelendiğinde, dayanıksız tüketim malları ve ara malları yıllık enflasyonlarındaki artış ön plana çıktı. Temmuz ayında enerji grubu fiyatlarındaki artışta (yüzde 4,12) rafine edilmiş petrol ürünleri, elektrik ve gaz imalatı ile dağıtımı belirleyici oldu. Ara malları fiyatlarındaki yüzde 2,46’lık artışta demir-çelik ve ferro alaşımlar, ahşap ve mantar ürünler ve betondan, çimentodan ve alçıdan eşyaların etkisi hissedilmiştir. Sermaye malı grubunda makineler ve motorlu kara taşıtları ile bunların parça ve aksesuarları, metal yapı ürünlerindeki yükselişler dikkat çekmiştir. Dayanıklı tüketim malları fiyatlarındaki artışta ise mobilya, ev aletleri ve tüketici elektroniği ürünleri belirleyici oldu. Dayanıksız tüketim malları fiyatlarındaki yükselişte et ve süt ürünleri gibi gıda kalemleri ile diğer tekstil ürünleri öne çıktı. Bu gelişmelerle, tüketici fiyatları üzerindeki üretici fiyatları kaynaklı baskılar güçlenerek devam etti.
