Ürik asidin kaynakları vücuda alınan yiyecekler ve normal hücre metabolizması sonucu ortaya çıkan pürin bileşiklerdir. Gut hastalığı, pürinlerin yıkımı sonucu ortaya çıkan ürik asidin fazlalığına bağlı olarak oluşmaktadır. Halk arasında protein hastalığı olarak bilinen gut aslında aynı zamanda fazla alkol ve fazla früktoz hastalığıdır.
Ürik asit yüksekliği nasıl oluşur?
Kanda ürik asit fazlalığı (hiperürisemi) ya fazla ürik asit yapımı ya ürik asidin vücuttan atılmasında azalma ya da bu iki mekanizmanın bir arada olması sonucu ortaya çıkar. Yani ürik asit yapımı artmıştır ve/veya atılımı azalmıştır. Ürik asidin büyük bir kısmı böbrekler tarafından, daha az bir kısmı ise barsaklar yolu ile elimine edilmektedir.
Hiperürisemi tanısı nasıl konur?
Plazma ürat konsantrasyonunun erkekte 7 mg/dl, kadında ise 6 mg/dl’nin üzerinde olmasına hiperürisemi denmektedir. Hiperürisemi primer ve segonder hiperürisemi olarak iki grupta incelenmektedir. Primer hiperürisemide hiçbir edinsel neden olmadan ürik asit yüksekliği söz konusudur. Segonder hiperürisemi ise kanser, kronik böbrek yetersizliği, kemoterapi, bazı kan hastalıkları, aşırı alkol ve fruktoz alımı, fazla miktarda pürin içeren besinlerin alımı sonucu ortaya çıkar.
Hiperürisemi bir protein fazlalığı hastalığı mıdır?
Ürik asit fazlalığı genel olarak bir protein fazlalığı hastalığı olarak düşünülmektedir. Yüksek miktarda protein içeren besinlerin yüksek pürin içerdikleri bilinmektedir. Yine de yüksek protein içeren süt ve süt ürünleri, peynir ve yumurtada pürin miktarı oldukça azdır. Protein fazlalığı yanı sıra aşırı egzersiz (protein yıkımı artar), uzun süreli açlık ve ağır diyetler ürik asit düzeyini arttırmaktadır. Aşırı protein tüketmek ile hiperürisemi arasında direkt bir ilişki kurmak oldukça zordur. Fazla miktarda protein tüketen Eskimolar gibi topluluklarda hiperürisemi son derece nadir olarak gözlenmiştir. Früktozdan zengin mısır şurubundan imal edilen ürünler tüketilmesi ile birlikte hiperürisemi olgularında ciddi bir artış yaşanmıştır. Deneysel çalışmalarda fazla früktoz verilmesi sonrası kanda ürik asit ve trigliserid düzeylerinin arttığı gösterilmiştir. Fazla alkol kullanımı da ürik asit fazlalığına yol açar.
İnsülin direnci ürik asit fazlalığına yol açar mı?
Şeker hastalığı, hipertansiyon ve ürik asit yüksekliği kardeş hastalıklardır. Biri ortaya çıktığı zaman diğerinin de ortaya çıkma ihtimali yüksektir. Ürik asit yüksekliği aynı zamanda metabolik sendrom olarak ifade edilen bir tablonun da unsurlarından biridir. Metabolik sendromda abdominal obezite (bel kalınlığı), şeker hastalığı, hipertansiyon, kanda HDL’nin düşüklüğü ve trigliseridlerin yüksekliği bir arada görülmektedir. Bu tablo içinde ürik asit yüksekliği karaciğer yağlanması ve hipertansiyona yol açtığı gibi, kalp damar hastalıklarının riskinin de artıyor gibi gözükmektedir. Proteinli gıdaların vücutta insülin artışına neden olduğu bilinmektedir.
Alkol ürik asit fazlalığına yol açar mı?
Alkol hem ürik asit yapımını arttırarak hem de ürik asit atılımını azaltarak ürik asit yüksekliğine yol açar. Bira fazla miktarda pürin içermektedir ve risklidir. Alkolün cinsinden çok miktarı önemlidir. Günde 15 gramdan fazla alkol (şarap, bira ve diğerleri) hiperürisemi riskini %90 arttırır.
Fazla früktoz ürik asit düzeyini nasıl arttırır?
Burada da çok yönlü etki söz konusudur. Fazla miktarda früktoz metabolize edilirken bol miktarda ürik asit ortaya çıkar. Bu nedenle günlük früktoz alınımını 50 gr ile sınırlamak ve mümkünse bunu gün boyuna yaymak uygun olacaktır. Meyvelerde bulunan C vitamini, folik asit ve antioksidanlar ürik asidin böbrekler yolu ile atılımını hızlandırarak ürik asit yüksekliğini sınırlandırıyor gibi gözükmektedir. İçinde C vitamini, folik asit, lif bulunmayan meyve suları ve gazlı içeceklerin ürik asidi yükseltme potansiyelleri oldukça fazladır.
Gündelik hayatta çok kullanılan ilaçlar ürik asit yüksekliğine yol açar mı?
Hipertansiyon oldukça sık bir hastalıktır. Tüm dünyada bir milyardan fazla hipertansiyon hastası vardır ve bizim toplumumuzda da hipertansiyon sıklığı %30-35 düzeyindedir. Hipertansiyon tedavisinde sık olarak kullanılan tiazid grubu idrar söktürücüler şeker düzeyini olumsuz etkiler ve ürik asit düzeyini yükseltir. Yine gündelik hayatta sık olarak kullanılan aspirin, ürik asidin böbreklerle atılımını zorlaştırarak ürik asit düzeyini yükseltebiliyor.
Gut nasıl ortaya çıkar? Belirtileri nelerdir?
Gut, sodyum ürat kristallerinin eklemlerde birikmesine ve çökmesine bağlı olarak ortaya çıkan bir eklem yangısı durumudur. Genellikle fazla protein ve alkol içeren bir yemek sonrası gece sabaha karşı ortaya çıkar. Erkeklerde sıktır. Gutun ilk ve en önemli belirtisi çok ağrılı, akut başlangıçlı bir eklem krizidir. En sık ayak başparmağında ortaya çıkar. Ayak başparmağı son derece ağrılı, şiş ve kızarıktır; elle dokunulduğunda bile müthiş ağrı vardır.
Ürik asidi yüksek olanlar nelere dikkat etmelidir?
Ürik asit yüksekliği metabolik bir hastalık olarak kabul edilmeli, kalori kısıtlanması yapılmalıdır.
Şok diyet, hızlı kilo verme ve aşırı egzersizden kaçınılmalıdır.
Aşırı hayvansal proteinden uzak durulmalıdır.
Alkol tüketilmemelidir (haftada 3 gün bir kadeh şarap yeterlidir).
Bol sıvı tüketilmelidir.
Aspirin ve idrar söktürücü taşıyan ilaçlardan uzak durulmalıdır.
Sebze ve meyve tüketimi arttırılmalıdır (pürinden fakir olanlar).
Uzak durulması tavsiye edilen gıdalar: Sakatat, aşırı kırmızı et, balık ve deniz ürünleri, bezelye, mercimek, fasulye, ıspanak, mantar ve kuşkonmaz.
Prof. Dr. Osman Erk
