Nihayetinde Rusya’da paralı asker grubu Wagner’in isyanı 24 saatten az sürdü. Ancak ayaklanmaya yol açan kıskançlık, rekabet ve hırstan oluşan zehirli kokteyl, yıllardır olmasa da aylardır devam eden bir sürecin ürünü.
Bu dramanın ana karakterleri, paramiliter grubun kurucusu ve lideri Yevgeni Prigojin ile Rusya’nın muazzam ordusunun başındaki Sergey Şoygu ve Valery Gerasimov’du.
Yevgeni Prigojin, 80’li yıllarda organize suçla ilişkilendirilen ve bu yüzden birkaç yılını hapiste geçiren eski bir suçlu. Kremlin’in eseri olan Prigojin, muazzam servetini de Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’e borçlu.
Prigojin’in Wagner’i grubu kontrol ettiğine dair kanıtlar sürekli artıyordu. Ancak geçen yıla kadar bu iddiaları ve haberleri sürekli yalanladı. Kendisini özel milisleri yönetmekle suçlayan Bellingcat’ten (Doğruluk kontrolü ve açık kaynak istihbaratı konusunda uzmanlaşmış, Hollanda merkezli bir araştırmacı gazetecilik grubu) gazeteci Elliot Higgins’e karşı İngiliz mahkemelerinde davalar açtı.
Wagner’in operasyonlarının inkar edilebilir doğası, Prigojin’i Putin nezdinde popüler yaptı. Rusya lideri geçen yıl onun, ülkeyi yöneten seçkinlere rakip olacak şekilde kendi güç merkezini oluşturmasına izin verdi.
Şiddet, yolsuzluk ve hırsla barışık bir adamın yükselişi, Rusya’da Devlet Başkan Vladimir Putin tarafından son 24 yılda inşa edilen modern devletin sembolü oldu.
Ancak artan gücüne rağmen Prigojin, Putin’in dar çevresindeki danışmanları arasında bir yabancı olarak kaldı. Buna rağmen Wagner lideri, Moskova’da yozlaşmış, tembel veya her ikisi olarak gördüğü yetkilileri eleştirmekten korkmadı.
Prigojin, yıllardır ordunun başında olan Genelkurmay Başkanı Valery Gerasimov ve Savunma Bakanı Sergey Şoygu’ya karşı özel bir nefret besliyordu.
Bu iki isim, Rusya’nın dev ordusunu 10 yıldan fazla süredir birlikte yönetiyor.
Şoygu, Putin’in memleketi St Petersburg kökenli kilit danışmanlarının çoğundan farklı olarak, Rusya-Moğolistan sınırındaki küçük bir köyde doğdu.
10 yıldan uzun süredir Rus ordusuna liderlik etmesine rağmen hiçbir zaman üniformalı bir asker değildi. 90’lı yıllarda Rusya Acil Durum Bakanı olmadan önce Komünist Parti saflarında yükseldi.
Bu rekabetteki üçüncü figür olan Valery Gerasimov ise asker kökenli bir isim. Asker olarak cephede ilk tecrübesini, 90’lı yıllarda Çeçenistan’daki kanlı isyanı bastırırken yaşadı. Halen Rusya’nın, Sovyetler Birliği’nin dağılması sonrası en uzun süre görev yapan genelkurmay başkanı.
Prigojin’in Rus gücünü yansıtmada artan öneminin ve Wagner’in daha yüksek maaşlar teklif ederek üst düzey özel kuvvet komutanlarını ordudan ayırarak bünyesine katma becerisinin, onunla Şoygu ve Gerasimov arasında gerginliğe yol açtığına inanılıyor.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden sonra, özellikle de binlerce Wagner askerinin öldürüldüğüne inanılan Bahmut’taki kanlı çatışmaların ardından Prigojin’in askeri elitlere nefreti ön plana çıktı.
Bahmut, Ukrayna’da savaş öncesi nüfusu yaklaşık 70 bin olan küçük bir şehirdi. Kenti ele geçirme girişimi kafa karıştırıcı. Gözlemcilerin çoğu Bahmut’un alınmasının askeri öneminin sınırlı olduğuna inanıyor. Bazıları harekatın Prigojin tarafından, Rus ordusu Ukrayna’da bocalarken, zafer ve itibar kazanma amacıyla tasarlandığını söylüyor.
Prigojin, Şoygu ve Gerasimov’u, genellikle hapishanelerden toplanan binlerce paramiliter askerin öldüğü Soledar gibi şehirlerde “sürekli Wagner’in zaferini itibarsızlaştırmaya çalışmakla” suçladı.
Daha bürokratik rakiplerinin aksine, sık sık küfrederek yaptığı çıkışlar, Prigojin’i dünya medyasının dikkatini çeken bir kişiye dönüştürdü.
Sızan belgeler, Rusya Savunma Bakanlığının onun mesajlarıyla ve artan popülaritesi ile nasıl mücadele edeceğinden emin olmadığını gösteriyor.
Kremlin’de ise Vladimir Putin bunun devamına izin vermekle yetindi.
Rekabetin artmasına izin vermek, Putin’in tarzı. Rusya lideri uzun süredir rakip güç merkezlerinin nüfuz için birbirleriyle mücadele etmesine izin veriyor. Bunun, söz konusu merkezlerin kendisine doğrudan meydan okuyacak kadar itibar kazanmalarını engelleyeceğine inanıyor.
ABD’nin Los Angeles kentindeki California Üniversitesi’nde Siyaset Bilimi Profesörü olan Daniel Triestman geçen yıl, Putin tarafından oluşturulan sistemin bir darbeyi önlemek için “tuzaklar” içerdiğini yazdı. Triestman’a göre “emrinde silahlı adamlar olan yetkililer, bir komplo kurmak için karşılıklı güvenden yoksundu”.
Bu rejimde Şoygu, Wagner tarafından kontrol altında tutuluyor, paralı askerler ise ordu tarafından sindiriliyordu. Piramidin tepesinde ise sistemdeki dengeyi koruyan satranç ustası Putin vardı.
Prigojin, daima Putin’i doğrudan eleştirmekten kaçındı. Bunun yerine Rusya’nın Ukrayna’yı Şubat 2022’de işgal etmesinden bu yana yaşadığı başarısızlıkların nedeninin, komutanlarının Putin’i yanıltması olduğunu öne sürdü.
Putin için, paralı askerlerin patronunun başarısız askeri harekatın suçunu astlarına atmasına izin vermek faydalıydı. Rusya liderinin, Şoygu ve Gerasimov’u özel konuşmalarında, işgalin yavaş ilerlemesinden dolayı eleştirdiğine inanılıyor.
Ancak son aylarda, Putin’in uzun süredir uyguladığı stratejisi başarısız göründü.
Prigojin’in, ordunun, Bahmut’u tamamen ele geçirmeye çalışan Wagner güçlerine cephane vermediğine yönelik şüpheleri arttı. Wagner lideri giderek daha fazla sinirlendi ve Telegram’dan daha da çılgın mesajlar yayımlamaya başladı.
Yayımladığı bir videoda, arka planda gözle görülür şekilde çok sayıda ölü Wagner savaşçı vardı. Prigojin, öfkeli bir dille, “Bize cephane vermeyen pislik, onların bağırsaklarını cehennemde yiyeceksin!” diyordu.
Başka bir videoda ise “Şoygu! Gerasimov! Cephane nerede?…Wagner savaşçıları buraya gönüllü olarak geldiler ve siz ofislerinizde kendinizi şişmanlatın diye öldüler” diye bağırdı. Görünüşe bakılırsa, güçlerini ön cepheden çekerek ve Bahmut için verilen mücadeleden vazgeçerek Moskova’ya şantaj yapmaya çalışıyordu.
ABD Hava Kuvvetleri Ulusal Muhafızı Jack Teixeira tarafından sızdırılan Amerikan istihbarat belgelerine göre Prigojin, Wagner savaşçılarının cesetleri arasında video çektiği ve paylaştığı gün olan 22 Şubat’ta, Putin ve Şoygu’yla bir toplantıya çağrıldı.
Bir belgeye göre “Toplantı, en azından kısmen, Prigojin’in kamuoyu önünde yaptığı açık suçlamalar ve bunun sonucu Şoygu’yla yaşanan gerilimle ilgiliydi.”
Ancak zirve istenen etkiyi yaratmamış görünüyor.
Wagner birliklerinin Rusya topraklarında hareket etmeleri ve önemli bazı yerleri rahatlıkla ele geçirmeleri sorgulanacak.
Bu arada Şoygu, Moskova’da düşmanının etkisini tamamen azaltacağını umduğu bir plana son şeklini veriyordu.
Rusya Savunma Bakanı bazen, orduya yeterince hizmet etmediği gerekçesiyle eleştirilere maruz kalmış bir kişi. Ancak Rus siyasi sistemini nasıl kendi düşünceleri doğrultusunda manipüle edeceği konusunda, rakipsiz bir isim.
1991’den beri hep Kremlin’de görev yaptı ve Putin’in danışmanlarından çok azı onunla Şoygu’dan daha fazla vakit geçirdi.
Şoygu, 10 Haziran’da yeni planını kamuoyuna açıkladı. “Gönüllü oluşumlardan” doğrudan Rusya Savunma Bakanlığı’yla sözleşme imzalamalarının isteneceğini, bu kesimleri orduyla bütünleştireceğini ve onlara yeni bir yasal statü vereceğini duyurdu.
Yeni yasa tasarısıyla özel askeri şirketlerin mensuplarına ve “gönüllü oluşumlara” bunun için 1 Temmuz’a kadar süre verildi.
Doğrudan Wagner’den bahsedilmese de bu büyük oranda Prigojin’in etkisini azaltmaya yönelik bir girişim olarak görüldü. Prigojin de hemen öfkeli bir şekilde düzenlemeye tepki gösterdi:
“Wagner, Şoygu’yla herhangi bir sözleşme imzalamayacak. Şoygu, askeri oluşumu gerektiği gibi yönetemiyor.”
Yine de, Şoygu’nun girişimi Prigojin’in kafasında tehlike çanlarının çalmasına yol açacaktı.
Kıdemli bir siyasi operatör olan Şoygu, Putin’in onayını almadan Wagner’in kontrolünü ele geçirmek için harekete geçmezdi.
Prigojin, aylarca “özel askeri operasyonu” eleştirmeye yönelik öfkeli açıklamalar yapması sonrası, Putin’in sonunda Şoygu ve Gerasimov’a destek vererek kendisini marjinalleştirmeye karar verdiğini fark etmiş olabilir.
Putin, Şoygu’nun duyurusundan birkaç gün sonra Moskova’daki gazetecilere yaptığı açıklamada bunun, “sağduyuya uygun” olduğunu ve “olabildiğince çabuk yapılması” gerektiğini söyleyerek kararı onayladı.
Bazı çevreler, Prigojin’in bunun üzerine isyanını planlamaya başladığını söylüyor. ABD merkezli Savaş Çalışmaları Enstitüsü’ne (ISW) göre Prigojin muhtemelen “Wagner Grubu’nu bağımsız bir güç olarak elinde tutmak için tek yolun Rusya Savunma Bakanlığı’na karşı harekete geçmek olduğunu düşünerek kumar oynadı.
Wagner birlikleri kısa süre sonra, kendilerine ateş açmakla suçladıkları bir Rus komutanını kaçırdı. Bu, düzenli orduya karşı kampanyada yeni bir aşamaydı.
ABD medyası, birkaç gün boyunca Wagner’in hareketlerini analiz eden Amerikan istihbarat yetkililerinin Biden yönetimine, Prigojin’in harekete geçmeyi planladığı konusunda bilgi verdiğini bildirdi.
Ve Cuma günü, paralı asker grubunun patronu, Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu’ya şimdiye kadarki en ağır eleştirisini yöneltti.
Putin’in, Rusya’nın Ukrayna’yı NATO’yu ve Nazileri savuşturmak için işgal ettiği yönündeki uzun süredir dile getirdiği tezi bir kenara bıraktı Prigojin. Ukrayna’daki çatışmanın, Şoygu’nun daha fazla madalya kazanması ve terfi ederek nihai askeri şerefi elde ederek mareşal rütbesi almasına yönelik olduğunu söyledi.
Telegram’da yayımladığı videoda öfkeli bir şekilde, “Savunma Bakanlığı halkı aldatmaya çalışıyor, başkanı kandırmaya çalışıyor” diyordu.
O akşam, Rusya Savunma Bakanlığı’nın Wagner Grubu’nun kontrolünü ele geçirmeye yönelik planlarını açıklamasından iki hafta bile geçmeden, Prigojin ve birlikleri Ukrayna’dan ayrıldı, Rusya’da Rostov kentini ele geçirdi.
Bazı çevreler, Prigojin’in Putin’den, Savunma Bakanlığı’nın tepesindeki değişiklikleri de içerebilecek tavizler aldıktan sonra isyanını bitirmeyi kabul ettiğini düşünüyor ancak bunun doğru olup olmadığı belirsizliğini kuruyor.
Bu durumda Şoygu ve Gerasimov’un yerlerine kimlerin geçeceği de aynı derecede belirsiz.
Bir zamanlar Prigojin’in müttefiki olan ancak isyanına karşı çıkan General Sergey Surovikin, terfi için sırada olabilir. General Armageddon olarak bilinen Surovikin, geçen yıl işgal kuvvetlerini kısa süre komuta etti. Sivil hedeflere yönelik büyük ölçüde etkisiz bombardımanın arkasındaki isimdi.
Prigojin’e ne olduğu ise başka bir konu. Moskova’ya yürüyüşünü durdurma kararı muhtemelen Rusya’daki birçok sert savaş yanlısı kesimi kızdıracak.
ISW’ye göre Prigojin, “birçok Wagner personelinin muhtemelen Savunma Bakanlığı’yla sözleşme imzalama potansiyelinden rahatsız olacağını” gözlemledi.
Prigojin’in muazzam servetini korumasına izin verilip verilmeyeceği de belli değil. Rus medyasında yer alan haberlere göre, St. Petersburg’daki Wagner karargahına düzenlenen bir baskında 48 milyon dolar nakit para bulundu. Prigojin, bu paranın, ölen askerlerin ailelerine tazminat verilmesi için kullanılacağını söyledi.
Bu isyan büyük ölçüde hızla bastırıldı, Şoygu ve Gerasimov güçlerine yönelik büyük bir tehdidi ortadan kaldırdı. Ancak isyana yol açan koşullar hala ortada.
Halen Rusya’da güvenlik görevlileri, petrol devleri ve oligarklara bağlı olarak yaklaşık 10 özel askeri şirket faaliyet gösteriyor.
ABD Dışişleri Bakanlığı’na göre Şoygu, Ukrayna’da faaliyet gösteren ve Wagner ile doğrudan rekabet eden Patriot PMC adlı özel güvenlik şirketinin sahibi.
Tüm bu grupların rejime sadakati artık en iyi ihtimalle sorgulanabilir olmalı. Vladimir Putin yönetiminin Ukrayna’da uzun bir çatışmayı sürdürebilme konusunda Volodimir Zelenskiy yönetimine kıyasla daha iyi bir durumda olduğu tezi de zayıflayabilir.
Moskova merkezli Strateji Analiz Merkezi’nin analisti Ruslan Pukhov, “Görünüşe göre Putin’in, kendisi de dahil olmak üzere Rus seçkinlerinin bir kısmının Ukrayna’da uzun bir savaşın Rusya için faydalı olacağına dair umutlu olmaları tehlikeli bir yanılsamadır” diyor ve ekliyor:
“Savaşın uzaması, Rusya Federasyonu için büyük iç siyasi riskler taşıyor.”
Kaynak:Matt Murphy/BBC News
